Οι επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού είναι ποικίλες, σοβαρές και μακροχρόνιες και αφορούν στα παιδιά που θυματοποιούνται, αλλά και τα παιδιά θύτες καθώς επίσης και τα παιδιά παρατηρητές. Η τελευταία κατηγορία αναφέρεται στους μαθητές οι οποίοι παραμένουν αμέτοχοι, χωρίς να υποστηρίζουν ή να προστατεύουν μία από τις δύο πλευρές. Συνήθως αισθάνονται άβολα και αναποφάσιστοι σχετικά με το ποιος είναι ο υπεύθυνος ή αν το θύμα άξιζε της συγκεκριμένης αντιμετώπισης ή όχι.
Ενώ οι παρακάτω επιπτώσεις ενδέχεται να προκαλούνται και από άλλους παράγοντες, οι έρευνες γύρω από το θέμα, δείχνουν τις επιπτώσεις αυτές να είναι πολύ συχνές στα θύματα, στους θύτες, άλλα και στους αμέτοχους μαθητές του σχολικού εκφοβισμού.
Τα παιδιά που εκφοβίζονται-Συμπτώματα
- Έχουν περισσότερες πιθανότητες να υποφέρουν από κατάθλιψη και άγχος και μερικά από τα συμπτώματα που αναγράφονται παρακάτω, μπορεί να εξακολουθήσουν να υπάρχουν μέχρι την ενηλικίωση:
- Έχουν συχνά τάσεις αυτοκτονίας που μπορεί να συνεχίσουν και μέχρι την ενηλικίωση. Σε μία μελέτη, οι ενήλικες που υπήρξαν θύματα σχολικού εκφοβισμού ήταν 3 φορές πιο πιθανόν να κάνουν σκέψεις για αυτοκτονία.
- Είναι πιο πιθανόν να παρουσιάσουν σωματικά συμπτώματα που περιλαμβάνουν, πονοκέφαλους ημικρανίες, δερματικά προβλήματα ( π,χ. δερματίτιδες) έλκος, τρέμουλο, κρίσεις πανικού κ.α.
- Σχετική έρευνα έδειξε ότι τα θύματα σχολικού εκφοβισμού – δημοτικής ηλικίας– είχαν τις διπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν ψυχωτικά συμπτώματα στην εφηβεία
- Είναι πιο πιθανό να παραπονιούνται για την υγεία τους. Σε μία μελέτη, η θυματοποίηση σχετίστηκε με την κατάσταση υγείας χρόνια αργότερα.
- Μείωση της σχολικής απόδοσης και παρουσίας στο σχολείο, όπως και αυξημένες πιθανότητες να παρατήσουν εντελώς το σχολείο.
- Έχουν περισσότερες πιθανότητες να αντιδράσουν με εξαιρετικά βίαιο τρόπο. Σε 12 από τα 15 περιστατικά στη δεκαετία του 1990, όπου μαθητές έριξαν πυρά στο σχολείο τους, οι σκοπευτές ήταν θύματα σχολικού εκφοβισμού.
- αυξημένο αίσθημα θλίψης και μοναξιάς
- αλλαγές στον ύπνο και στις διατροφικές συνήθειες
- απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες
Συμπτώματα:
Διάφορα “σημάδια” μπορούν να υποψιάσουν γονείς και εκπαιδευτικούς πως ο/η μαθητής/τρια αποτελεί αντικείμενο σχολικού εκφοβισμού:
- Να έχει γίνει το ίδιο επιθετικό και να εκφοβίζει τα αδέλφια του ή άλλα παιδιά
- Έχει ανεξήγητες µελανιές
- Δίνει παράλογες εξηγήσεις για αυτές
- Να µην θέλει να πάει σχολείο ή να έχει εφιάλτες ή να αρχίσει να τραυλίζει
- Επιστρέφει από το σχολείο χτυπηµένο, µε σκισµένα ρούχα, του λείπουν πράγµατα ή και χρήµατα
- Τροµάζει κάθε φορά που λαµβάνει µήνυµα από το κινητό του και γενικά παρουσιάζει αλλόκοτη συµπεριφορά.
Τα παιδιά που εκφοβίζουν
- ‘Έχουν αυξημένες πιθανότητες κατάχρησης αλκοόλ και άλλων ναρκωτικών κατά την περίοδο της εφηβείας καθώς και ως ενήλικες.
- Είναι πιο πιθανό να εμπλακούν σε καυγάδες, σε βανδαλισμούς και να παρατήσουν το σχολείο.
- Είναι πιο πιθανό να ασκήσουν πρόωρη σεξουαλική δραστηριότητα.
- Είναι πιο πιθανό να έχουν προβλήματα με τον νόμο όταν ενηλικιωθούν. Σε μία μελέτη, 60% των αγοριών που εκφόβιζαν στο Γυμνάσιο είχαν είδη προβλήματα με τον νόμο πριν συμπληρώσουν τα 24 έτη. Επίσης, αυτά τα άτομα όταν ενηλικιωθούν είναι πιο πιθανόν να ασκούν βία στους συντρόφους τους και στα παιδιά τους και αδυνατούν να κρατήσουν τις φιλικές τους σχέσεις.
Τα παιδιά παρατηρητές
- Έχουν αυξημένες πιθανότητες να καπνίζουν και να κάνουν κατάχρηση αλκοόλης ή άλλων ναρκωτικών.
- ‘Έχουν αυξημένα προβλήματα ψυχικής υγείας, συμπεριλαμβανομένων της κατάθλιψη και το άγχος.
- Είναι πιο πιθανόν να απουσιάζουν συχνά από το σχολείο.
Τα Χαρακτηριστικά του Θύματος
Το παιδί που εκφοβίζεται συνήθως έχει ανασφαλή προσωπικότητα
Τα παιδιά που είναι παθητικά και αγωνιώδη είναι πιθανότερο να είναι θύματα του σχολικού εκφοβισμού. Τείνουν επίσης να αισθάνονται ανασφάλεια, να έχουν αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους και να κλαίνε συχνά. Στην πραγματικότητα, μερικοί ερευνητές θεωρούν ότι η ανασφάλεια και η έλλειψη αυτοπεποίθησης που χαρακτηρίζουν μερικά παιδιά, μπορεί να τα βάζουν στην θέση του «τέλειου θύματος» αφού η αδυναμία τους φαίνεται να προκαλεί τα παιδιά θύτες. Τα παιδιά που είναι θύματα του σχολικού εκφοβισμού είναι συνήθως πιο ήσυχα και ευαίσθητα από άλλα παιδιά.
Το παιδί που εκφοβίζεται είναι λιγότερο αποδεχτό από συνομήλικους
Τα θύματα του σχολικού εκφοβισμού έχουν λιγότερους φίλους από τα παιδιά που δεν εκφοβίζονται. Είναι λιγότερο αποδεχτά από συνομήλικους, δεν είναι καθόλου δημοφιλή και μπορεί να έχουν δεχτεί και την απόρριψη. Αυτά τα παιδιά είναι συνήθως μόνα στα διαλείμματα. Αυτή η απόρριψη από τους συνομήλικους εμφανίζεται πολύ πριν αρχίσει ο εκφοβισμός.
Το παιδί που εκφοβίζεται διαφέρει με κάποιο τρόπο
Δυστυχώς, τα παιδιά με ειδικές ικανότητες έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να γίνουν θύματα του σχολικού εκφοβισμού. Για παράδειγμα, τα παιδιά με μαθησιακά προβλήματα συχνά αναφέρουν ότι εκφοβίζονται. Τα παιδιά με προφανή φυσικά ή διανοητικά προβλήματα έχουν περισσότερες πιθανότητες να είναι θύματα εκφοβισμού.
Το παιδί που εκφοβίζεται είναι σωματικά αδύναμο
Τα παιδιά που είναι κοντύτερα, λεπτότερα, ή με λιγότερη μυϊκή δύναμη από τους συνομήλικους αποτελούν συχνότερα στόχο για εκφοβισμό.
Τα Χαρακτηριστικά του Θύτη
Το παιδί που εκφοβίζει είναι δημοφιλές
Είναι συνήθως δημοφιλή παιδιά με πολύ καλές κοινωνικές δεξιότητες που προσελκύουν υποστηριχτές, τους οποίους μπορούν εύκολα να χειριστούν. Η θέση που έχουν μέσα στην ομάδα συνομήλικων είναι σημαντική αφού ενισχύει την δύναμη τους.
Το παιδί που εκφοβίζει τείνει να είναι πιο επιθετικό
Τα παιδιά που εκφοβίζουν έχουν συχνότερα επιθετικές προθέσεις απέναντι στο κοινωνικό τους περιβάλλον και έχουν πιο θετικές απόψεις για την βία. Είναι παρορμητικά άτομα, έχουν την ανάγκη να εξουσιάζουν άλλα παιδιά και δεν παρουσιάζουν ενσυναίσθηση για τα θύματα τους.
O κύκλος του bullying:
Τι μπορεί και πρέπει να γίνει
- Το σχολείο πρέπει να ενημερώσει μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς για το νταηλίκι. Τι είναι και πως δεν ανέχεται τέτοιου είδους περιστατικά. Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να είναι σε επαγρύπνηση τόσο για τη χρήση του διαδικτύου και του κινητού τηλεφώνου από το παιδί τους όσο και για την παρουσία των «συµπτωµάτων» θυµατοποίησής του από σχολικό εκφοβισµό.
- Το σχολείο πρέπει να ξεκαθαρίσει στον κανονισμό λειτουργίας του τα δικαιώματα του ατόμου στη σχολική κοινότητα, ώστε να μην παρενοχλείται, και σε περίπτωση που συμβεί τον τρόπο προστασίας του από το σχολείο.
- Αυστηρή εφαρμογή των κανόνων ενάντια στο νταηλίκι και κοινοποίησή τους στο σχολικό περιβάλλον. Οι ποινές για παράδειγμα σε περίπτωση νταηλικιού μπορεί να περιλαμβάνουν από μια συγγνώμη για ένα οδυνηρό ή προσβλητικό σχόλιο, μια αναθεώρηση των προσδοκιών για τον μαθητή ή μια συνάντηση με τους γονείς του μέχρι την αποβολή του μαθητή από το σχολείο. Οι κανόνες αυτοί ισχύουν τόσο για την πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
- Εφαρμογή της τεχνικής circle time στην τάξη με θέμα το νταηλίκι.
- Οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να αναγνωρίζουν το φαινόµενο και να αναπτύσσουν προγράµµατα ή τεχνικές παρέµβασης για εκτόνωση του φαινοµένου. θα πρέπει σε µια κατ’ ιδίαν συνάντηση να κάνουν µια προσπάθεια απενοχοποίησης και να ενισχύσουν συναισθηµατικά το παιδί θύµα. Να µην απαιτούν να συναντηθούν θύµα και θύτης και να λύσουν ήρεµα τις διαφορές τους, καθώς µια τέτοια πρόταση ενέχει τον κίνδυνο να επανατραυµατιστεί το θύµα κι ο δράστης να βρει την ευκαιρία να εδραιώσει την υπεροχή του.
- Ενημέρωση των μαθητών σε ποιους να απευθυνθούν σε περίπτωση που γίνουν θύματα νταηλικιού, διασφαλίζοντας την εχεμύθεια και την ασφάλεια που ζητούν.
- Οι γονείς χρειάζεται να ξέρουν αν το παιδί τους είναι θύμα ή θύτης νταηλικιού, ώστε να ενημερώσουν τις αρχές του σχολείου και να βρεθεί μια λύση.
Η πρόληψη είναι η καλύτερη αντιµετώπιση του σχολικού εκφοβισμού ο οποίος µπορεί να επηρεάσει πολύπλευρα τα θύµατά του.
Εκτός από τους παραπάνω κανόνες που αφορούν ολόκληρο τον σχολικό μηχανισμό, υπάρχουν και κάποιες προτάσεις που αφορούν συμβουλές προς τα θύματα για την αυτοπροστασία από κάποιον ή κάποιους που υιοθετούν το νταηλίκι για να εκφοβίσουν. Συνήθως τα θύματα είναι παιδιά με χαμηλή αυτοπεποίθηση, απομονωμένα κοινωνικά και ανασφαλή (Petersen και Rigby, 1999). Τι χρειάζεται:
1. Δεν πρέπει να φοβούνται. Πρέπει να καταλάβουν ότι δεν υπάρχει λόγος φόβου, αφού οι νταήδες είναι θρασύδειλα άτομα που δεν μπορούν να τους πειράξουν, ειδικά μέσα στο σχολείο.
2. Γι’ αυτό μπορούν να απαντούν στα διάφορα σχόλια, χωρίς φόβο, με σιγουριά και έξυπνες απαντήσεις που θα «βραχυκυλώσουν» τον νταή. Ενδεικτικές απαντήσεις που μπορούμε να συμβουλέψουμε τα παιδιά να λένε:
Νταής: Γεια σου κοντέ/ή…!
Θύμα: (ο θύτης έχει σίγουρα κάποιο ελάττωμα εξωτερικά,δεν είναι όλα τέλεια πάνω του· το εντοπίζουμε και απαντάμε, όπως μας μίλησε)à Γεια σου ξερακιανέ (είναι πολύ αδύνατος), Γεια σου μυτόγκα (έχει μεγάλη μύτη), Γεια σου και σένα τρυπαύτη! (έχει σκουλαρίκια στα αυτιά).
Στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν θα ξαναενοχλήσει το θύμα. Αν το ξαναενοχλήσει, το θύμα συνεχίζει να απαντά το ίδιο, χωρίς να δείχνει ότι ενοχλείται.
Μπορούν επίσης να απαντούν ειρωνικά, δίνοντας κυριολεκτικές απαντήσεις που θα μπερδέψουν τους θύτες (Rigby, 2004):
Νταής: Έι, χοντροκέφαλε/χοντρομπαλά, κ.λπ
Θύμα: Ποια είναι η διαφορά του χοντροκέφαλου και του χοντρομπαλά;
Νταής: Είσαι πολύ σκύλα!
Θύμα: Το σπιτάκι του σκύλου μου το έφερες για να μπώ; (γελώντας)
Μπορούν ακόμη να γυρίζουν μπούμερανγκ τις ερωτήσεις στους ίδιους τους θύτες:
Νταής: Είσαι πολύ μπάζο/σαύρα/κακάσχημος κ.λπ
Θύμα: Τότε θα είμαι σαν εσένα!
Νταής: Είσαι ένας βλάκας/καθυστερημένος-η!
Θύμα: Τόσα λίγα εγκεφαλικά κύτταρα! Μην τα χαλάς με το να μιλάς! κρίμα!
