Μαθησιακές Δυσκολίες και ενδεικτικό πρόγραμμα για την Γ΄ Δημοτικού

του Γεωργίου-Αριστείδη Παπαθανασίου

Μαθησιακές δυσκολίες σε παιδιά χωρίς πρόβλημα νοητικής υστέρησης, στη Γλώσσα και στα Μαθηματικά, οφείλονται σε ατελείς αντιληπτικές ικανότητες ή δυσλειτουργίες του εγκεφάλου, οι οποίες επηρεάζουν την κωδικοποίηση και αποκωδικοποίηση των ερεθισμάτων και παρουσιάζονται ως διαταραχές: της σκέψης, του προφορικού λόγου, της ανάγνωσης, της γραφής, της ορθογραφίας, της κατανόησης και της μαθηματικής σκέψης. Στην ελληνική βιβλιογραφία απαντώνται με τους όρους: Δυσλεξία, Δυσορθογραφία, Δυσαναγνωσία, Δυσαριθμησία. (Μαρκάκης 2011)

Η δυσλεξία σύμφωνα με τον Μαρκάκη (2011), θεωρείται η κυριότερη μαθησιακή δυσκολία, γιατί εμπεριέχει στοιχεία από όλες τις μορφές των Μ.Δ. Εκ πρώτης όψεως παρουσιάζεται ως δυσκολία κατάκτησης και επεξεργασίας του γραπτού λόγου. Στην πραγματικότητα όμως συνδέεται με όλες τις λειτουργίες της γλώσσας, με προεκτάσεις και στη μαθησιακή σκέψη.

Η δυσλεξία επίσης θεωρείται από πολλούς η κυριότερη μαθησιακή δυσκολία, λόγω του ότι εμπεριέχει στοιχεία από όλες τις μορφές των μαθησιακών δυσκολιών. Αρχικά παρουσιάζεται ως δυσκολία κατάκτησης και επεξεργασίας του γραπτού λόγου, στην πραγματικότητα όμως συνδέεται με όλες τις λειτουργίες της γλώσσας και με προεκτάσεις στη μαθηματική σκέψη.
Έχει παρατηρηθεί ότι προβλήματα στην οπτικο-κινητική αντίληψη συνδέονται με δυσκολίες στην ικανότητα της μέτρησης, της ταξινόμησης, της σύγκρισης και της «ένα προς ένα» αντιστοίχησης. Οι αντιληπτικές διαταραχές σε ορισμένες περιπτώσεις συνδέονται με δυσκολίες στην κατανόηση των συμβόλων ή με ανεπάρκεια στο συνδυασμό οπτικών και ακουστικών συμβόλων (Johnson, Myklebust, 1967).

Η δυσλεξία σύμφωνα με το Πειραματικό Αναλυτικό Πρόγραμμα για ΕΜΔ παρουσιάζεται με μια σειρά σχολικών αδυναμιών όπως είναι: 

α. Ανικανότητα φωνολογικής σύνδεσης του φωνήματος και του γραφήματος (αδυναμία φωνολογικής ενημερότητας). 

β. Αδυναμία κατανόησης της μορφής που παίρνουν κατά την κλίση οι κλιτές λέξεις
γ. Αδυναμία κατανόησης και παραγωγής προτάσεων πολύπλοκων συντακτικά
δ. Δυσκολία σύνδεσης της φωνολογικής και της γραφημικής εικόνας της λέξης με τη σημασία της
ε. Περιορισμένο ενεργητικό λεξιλόγιο. 

στ. Ακατάστατο γραφικό χαρακτήρα-δυσανάγνωστο γραπτό με (έλλειψη σημείων στίξης, παράλειψη τόνων ,αντιστροφές γραμμάτων, παράλειψη ή μετατόπιση συλλαβών, άσχετες παρεμβολές, πολλά ορθογραφικά λάθη).

ζ) Αργή ανάγνωση ή αποφυγή μεγαλόφωνης ανάγνωσης 

η) Στη σύμφυτη εξελικτική δυσλεξία παρουσιάζεται υπολειτουργία των μαθησιακών λειτουργιών που σχετίζονται με την οπτική και την ακουστική αντίληψη. 

Αντίστοιχα η δυσαριθμησία σύμφωνα με τον Μαρκάκη (2011), παρουσιάζεται με μια σειρά αδυναμιών όπως είναι:

α) Δυσκολία εκτίμησης της ποσότητας ενός συνόλου αντικειμένων ή των μεγεθών 

β) Δυσκολία στην αρίθμηση, στη σειροθέτηση, στην απομνημόνευση της προπαίδειας και άλλων ακολουθιών. 

γ) Δυσκολία στην εφαρμογή ενός αλγορίθμου 

δ) Δυσκολία στη μεταφορά ενός προβλήματος σε αριθμητικά δεδομένα 

ε) Δυσκολία στην κατανόηση των αριθμητικών συμβόλων και στην ορθή χρήση τους 

Η δυσλεξία, επομένως, είναι μια ιδιομορφία στον τρόπο σκέψης : 

α) στην οποία δεν παρουσιάζονται όλα τα συμπτώματα με την ίδια μορφή σε όλα τα παιδιά.

β) χωρίς να σημαίνει απαραίτητα ότι έχει δυσλεξία η εμφάνιση κάποιας από τις παραπάνω δυσκολίες σε ένα μαθητή. Γι αυτό είναι απαραίτητη η διαφορική διάγνωση από το αρμόδιο ΚΔΑΥ, προκειμένου να εντοπιστούν οι τομείς και να γίνουν οι αναγκαίες προσαρμογές ανάλογα με το αναπτυξιακό επίπεδο των παιδιών.

Ενδεικτικά αναφέρεται σύμφωνα με τον Μαρκάκη, (2011), ότι η εκτίμηση των προβλημάτων του γραπτού λόγου περιλαμβάνει τη καταγραφή της παρούσας εκπαιδευτικής κατάστασης του παιδιού και την ποιοτική ανάλυση των σφαλμάτων για να εντοπισθούν: 

α. Λάθη στα φωνήεντα, στα σύμφωνα, στους διφθόγγους, στα συμπλέγματα
β. Αντιστροφές γραμμάτων ή λέξεων
γ. Πρόσθεση ή παράλειψη γραμμάτων, συλλαβών, λέξεων
δ. Άρνηση ανάγνωσης ορισμένων λέξεων
ε. Μάντεμα των δύσκολων λέξεων, από τα συμφραζόμενα στ. Απουσία τόνων και σημείων της στίξης. 

Σύμφωνα με τους Γρηγοριάδη & Πολάτογλου (2011), για να βοηθηθούν τα άτομα με δυσλεξία ώστε να κάνουν τις απαραίτητες συνδέσεις, ανεξάρτητα από την συγκεκριμένη δυσκολία που αντιμετωπίζουν, οι εκπαιδευτικοί είναι αναγκαίο να ακολουθήσουν τέσσερα αναπτυξιακά στάδια σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης: το χειροπιαστό, το εικονικό, το συμβολικό και το αφηρημένο στάδιο.

Tο χειροπιαστό είναι το στάδιο στο οποίο τα αντικείμενα και υλικά αντικαθιστούν έννοιες και με αυτά μπορεί ο μαθητής να πειραματιστεί και να εργαστεί. Η φάση αυτή λειτουργεί θετικά στην σύνδεση μιας έννοιας με μία συνθήκη, την οποία μπορεί το δυσλεκτικό άτομο να ανακαλέσει στην προσπάθεια του να θυμηθεί την έννοια και την σημασία της.

Το εικονικό, αφορά την απεικόνιση των εννοιών από τον μαθητή με όποια μορφή ο ίδιος /α επιθυμεί, ως έκφραση του τι έχει κατανοήσει και πάλι ως μέσο διευκόλυνσης της συντήρησης στη μνήμη απαραίτητων για την φυσική στοιχείων. Κατόπιν παρουσιάζονται τα σύμβολα στον μαθητή, απαραίτητα για τους φυσικούς τύπους, προκειμένου το άτομο να κατανοήσει τη βασική λογική της επιστήμης και να τα συνδέσει με την πρότερη γνώση (Γρηγοριάδης Ι & Πολάτογλου Χ, 2011)

Το τελευταίο στάδιο επέρχεται με την εισαγωγή του αφηρημένου, δηλαδή, την παρότρυνση του μαθητή να λύσει προβλήματα και να φέρει στο νου του έννοιες χωρίς την βοήθεια αντικειμένων, εικόνων, συμβόλων.

 

Περιεχόμενο του Πειραματικού Αναλυτικού Προγράμματος για ΕΜΔ

Το Αναλυτικό Πρόγραμμα Μαθησιακών Δυσκολιών περιλαμβάνει τις ακόλουθες ενότητες:
1. Αντιληπτικές λειτουργίες
2. Μνημονικές λειτουργίες
3. Γραφικός χώρος
4. Αναγνωστική λειτουργία
5. Μαθησιακές δυσκολίες στα Μαθηματικά που έχουν σχέση με τη δυσλειτουργία της γλώσσας
6. Συμπεριφορά – Συναισθηματική υποστήριξη 

Σύμφωνα με το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και το Αναλυτικό Πρόγραμμα Μ.Δ. δίδονται τα παρακάτω παραδείγματα για την Γ’ τάξη του Δημοτικού σχολείου.

 Γ΄ Τάξη

Κείμενο:   Αξέχαστα γενέθλια

1η Άσκηση

1. Ποιο είναι το όνομα της πρωταγωνίστριας στην ιστορία;

2. Τι θα γιορτάσει σε λίγες μέρες η Μελίνα;

3. Πόσο χρονών είναι και πόσο θα γίνει η Μελίνα;

 

1. Τι ονειρεύεται ότι θα συμβεί η Μελίνα;

 Α. Σχετικά με το σπίτι

Β. με τα παιδιά

Γ. με τα κεράκια

Δ. με τις φίλες της

 

 

 

1. Η Μελίνα είναι λυπημένη. Γιατί;

2. Τι αποφάσισε τελικά η Μελίνα;

 

      

Γενικές ερωτήσεις

 Εκτός από τη Μελίνα ποια άλλα πρόσωπα συμμετέχουν στην ιστορία;

Ποιος έχει αντιρρήσεις για τη γιορτή της Μελίνας και γιατί;

Θα γίνει τελικά η γιορτή γενεθλίων της Μελίνας;

Πώς κατάφερε η Μελίνα να πείσει τους γονείς της; Δυσκολεύτηκε;

  

2^η  άσκηση: 

Βάλε  x στις προτάσεις που συμφωνείς:

 

Η Μελίνα διαβάζει στην κουζίνα του σπιτιού της
Η Μελίνα  διαβάζει Ιστορία
Η Μελίνα θα έχει σε λίγες ημέρες γενέθλια
Αύριο είναι Κυριακή και θέλει να πάει στο Θέατρο
Θα κεράσει γλυκά στον μπαμπά και στη μαμά
Θα  παίξει μόνη της στο δωμάτιό της.

 

3^η  Άσκηση

 Επιλέξτε από τις φράσεις που είναι στην παρένθεση και συμπληρώστε τις παρακάτω προτάσεις

 

(Θα παίξω  ποδόσφαιρο, θα πάω για κολύμπι με τους γονείς μου, θα πάω κατασκήνωση με τον πιο καλό μου φίλο, θα τρέξω στην αυλή, θα κάνω πάρτι για τους φίλους μου, θα ντυθώ καουμπόης)

  

Κλείσε τα μάτια και ονειρέψου:

Είμαι στο γήπεδο και  …..

Είμαι σε  καλοκαιρινές διακοπές και …

Χτυπάει το κουδούνι του σχολείου και ….

Σήμερα γιορτάζω και …

Είναι αποκριές και ………..

Βάλε x στη φράση που ταιριάζει με την υπογραμμισμένη πρόταση.

Εσύ χρειάζεσαι πλατεία και όχι σπίτι…

Α.  Η Μελίνα  θέλει να καλέσει πολλές φίλες και πολλούς φίλους.

Β.  Η Μελίνα  έχει μικρό σπίτι.

Γ.  Η Μελίνα  θέλει να κάνει τα γιορτή της στην πλατεία.

 

Αύριο είναι Κυριακή και θέλει να είναι ελεύθερη…

 Α. Κάθε Κυριακή είναι απασχολημένη.

Β. Τις Κυριακές δεν θέλει να έχει καμιά υποχρέωση.

Γ. Την Κυριακή  δεν διαβάζει ποτέ της.

 

Ξεχώρισε τις προτάσεις όπου κάποια πράγματα θα γίνονται συνέχεια στο μέλλον ή μόνο για μια στιγμή.

 

	γίνονται για μια στιγμή	γίνονται συνέχεια
Η Μελίνα θα  χορεύει όλο το βράδυ στα γενέθλιά της συνεχώς.
Ο μπαμπάς της θα χορέψει μόνο ένα χορό.
Η Μελίνα θα γιορτάσει τα γενέθλιά της σε λίγες ημέρες.
Ο μπαμπάς θα γιορτάζει συνεχώς.
Η Μελίνα θα γράφει προσκλήσεις όλο το πρωί συνέχεια.
Η Μελίνα θα γράψει τις προσκλήσεις
Η Μελίνα θα φυσά τα κεράκια συνεχώς στην τούρτα μέχρι να σβήσουν.

 

 Τι παρατηρείς;

Θέλουμε να θυμηθείς τα πιο αξέχαστα γενέθλιά σου.

Χρησιμοποίησε τις παρακάτω ερωτήσεις.

Πότε έχεις γενέθλια;

Πού έκανες τη γιορτή στο σπίτι ή έξω σε παιδότοπο;

Πόσους φίλους και φίλες κάλεσες ;

Πώς διασκεδάσατε;

Πώς ήταν η τούρτα σου;

Τα έσβησες όλα τα κεράκια;

Γιατί σου έμειναν αξέχαστα;

Περιεχόμενο του Πειραματικού Αναλυτικού Προγράμματος για ΕΜΔ
κείμενο: Μικρομαγειρέματα

 1η άσκηση

 Απαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις:

1. Τι μύρισε ο Κώστας;

2. Τι συνάντησε ο Κώστας στην κουζίνα και πώς ήταν;

 

Την απάντηση θα τη βρείτε στην 1^η παράγραφο

[Μια μυρωδιά ….. άσπρη ποδιά]

 

 

1. Τι δουλειά έκαναν τα κουζινοξωτικά;

2. Ο Κώστας ήξερε ότι στην κουζίνα ζούσαν κουζινοξωτικά;

 

Την απάντηση θα τη βρείτε στην 3^η παράγραφο

[Παλιά, πολύ παλιά ….. ανακατεύει]): 

 

 

 

 2^η Άσκηση

Ο φίλος σας σάς παίρνει τηλέφωνο το απόγευμα στο σπίτι και  θέλει να του πείτε λίγα λόγια για τα Μικρομαγειρέματα, γιατί ξέχασε το βιβλίο του στο σχολείο. Τι θα του πείτε;

Μπορείτε να γράψετε με δικά σας λόγια τι λέει η ιστορία, απαντώντας με τη σειρά στις ερωτήσεις:

 

 

1. Ποιον συνάντησε ο Κώστας στην κουζίνα;

2. Τι έκαναν μαζί;

3. Ποιος ήξερε τη συνταγή;

4. Τι έγινε στο τέλος;

 

 

 

3η Άσκηση

 

Στην ιστορία υπάρχουν κάποιες λέξεις, που δεν τις βρίσκετε στο λεξικό, γιατί είναι εφεύρεση του συγγραφέα του κειμένου, όπως: 

 

Τρουφόσκονη, τρουφομπαλίτσες, τρουφοσυνταγή, ξωτικοκαβγάς, Κουζινοξωτικό.

 

Οι λέξεις αυτές ονομάζονται νεολογισμοί και είναι λέξεις σύνθετες, γιατί αποτελούνται από δυο άλλες λέξεις, που ενώνονται και κάνουν μια καινούργια, δηλαδή:

Τρούφα  +  σκόνη = ……………………………………….

Τρούφα   + μπαλίτσα = ……………………………………….

Τρούφα   + συνταγή  = ……………………………………….

Ξωτικό     + καυγάς   = ……………………………………….

Κουζίνα  + ξωτικό =  ……………………………………….

 

4η Άσκηση

 

Βρείτε από ποιες λέξεις  (μορφήματα) αποτελούνται οι παρακάτω σύνθετες λέξεις:

Κοκκινοσκουφίτσα = …………………… + …………………….

Κοντορεβιθούλης = …………………… + …………………….

οδοντόβουρτσα = …………………… + …………………….

οδοντόπαστα = …………………… + …………………….

ανεμόμυλος = …………………… + …………………….

χαρτοκιβώτιο = …………………… + …………………….

υπνοδωμάτιο = …………………… + …………………….

5η Άσκηση

 

Α. Μια φανταστική ιστορία σε ….4 βήματα

           ή

κάτω οι μάγειρες

ζήτω οι συγγραφείς.

 

1ο Βήμα: Κάνουμε δυο ομάδες λέξεων.

 

Στην πρώτη ομάδα γράφουμε το πρώτο  συνθετικό (ή αλλιώς μόρφημα) της λέξης και  στη δεύτερη ομάδα γράφουμε το δεύτερο συνθετικό της λέξης.

Παραδείγματα:

    ανεμόμυλος ð  1η ομάδα ≈ άνεμος , 2η ομάδα ≈ μύλος 

    υπνοδωμάτιο  ð   1η ομάδα ≈ ύπνος ,  2η ομάδα  ≈ δωμάτιο

 

2ο Βήμα: Ενώνουμε στην τύχη λέξεις από την 1η ομάδα με λέξεις από τη 2η ομάδα, όπως παρακάτω:

  

άνεμος		μύλος
ύπνος		δωμάτιο

 

 

3ο Βήμα: Από την ένωση αυτή προκύπτουν καινούργιες σύνθετες λέξεις, όπως π.χ. υπνόμυλος.

 

4ο Βήμα: Γράφουμε μια ιστορία για μία ή περισσότερες από τις καινούριες λέξεις  που ανακαλύψαμε.

 

Β. Γράψτε κι εσείς μια ιστορία για μια ή περισσότερες από τις καινούριες λέξεις που ανακαλύψατε,  χρησιμοποιώντας όποιες από τις παρακάτω ερωτήσεις θέλετε:

 

1. Σε τι χρησιμεύουν αυτά τα απίθανα πράγματα, ποιος τα χρησιμοποιεί;

2. Πού μπορούμε συνήθως να τα βρούμε; Πρέπει να τα παραγγείλουμε ή  όχι;

3. Μόλις χτύπησε το κουδούνι για διάλειμμα, πού πήγαν και ποιον συνάντησαν;

4. Τι ήθελαν να κάνουν και τι τους εμπόδισε;

5. Τα κατάφεραν στο τέλος και πώς;

  

 

5η Άσκηση

 

Βάλε  στη φράση που ταιριάζει με την υπογραμμισμένη πρόταση.

 

1. Μια ιδέα κανέλα

Α. Κανέλα φτιαγμένη από ιδέα.

Β. Πολύ λίγη κανέλα.

Γ. Παρά πολλή κανέλα.

 

 

2. Ήξερε να διαβάζει τις ιδέες των άλλων

Α.  Μάντευε τι σκέφτονταν οι άλλοι.

Β.  Ήξερε ιδεοανάγνωση.

Γ.  Ήξερε να διαβάζει βιβλία.

 

Βιβλιογραφία

Doris J. Johnson, Helmer R. Myklebust. Learning Disabilities, Verlag Hippokrates, Northwestern, 1967

Γρηγοριάδης Ι & Πολάτογλου Χ. Μέθοδοι διδασκαλίας για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της δυσλεξίας, Διαδίκτυο από το http://www.chiourea.gr

Καρακίτσιος Α., Ευκαρπίδης Π. & Αναγνωστοπούλου Ε. Σχέδια Μαθήματος και Υποστηρικτικό υλικό για μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα, 2009.

Μαρκάκης, Ε. Πειραματικό Αναλυτικό Πρόγραμμα για Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες, 2011

https://www.eduportal.gr/index.php/articles/special-edu/124-aps-peir-amea