Αν θέσουμε το ερώτημα κατά πόσο αρκεί η άριστη διδασκαλία από πλευράς επιστημονικής κατάρτισης και γνώσεων του εκπαιδευτικού και ένα άριστο σχολικό πρόγραμμα για την ενεργό συμμετοχή και θετική επίδοση όλων των μαθητών σε μία εκπαιδευτική μονάδα η απάντηση που θα πάρουμε είναι πως όχι μόνο δεν αρκούν, αλλά ίσως χαρακτηρίζονται και δευτερεύουσας σημασίας μέσα σε ένα σχολικό περιβάλλον, για την επίτευξη των στόχων του.
Η μακροχρόνια εμπειρία και η σε βάθος έρευνα στην εκπαίδευση φανερώνουν γιατί το επάγγελμα του εκπαιδευτικού διαφοροποιείται από άλλα: είναι οι μαθητές που το κάνουν να διαφέρει, οι ολοζώντανοι αυτοί άνθρωποι που ο ψυχισμός τους, η συναισθηματική τους κατάσταση, οι σχέσεις που τους διέπουν με τους άλλους, επηρεάζουν κατά πολύ τη μαθητική τους επίδοση. Πώς μπορεί ένας εκπαιδευτικός, μία σχολική μονάδα να αναπτύξει προς το καλύτερο τις εσώτερες δυνατότητες των παιδιών με σκοπό τη συμμετοχή της πλειοψηφίας των εφήβων στη μάθηση;
Η μέθοδος Circle Time που εφαρμόζεται με μεγάλη επιτυχία εδώ και χρόνια στο Βρετανικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι μία πρωτότυπη μέθοδος για τα ελληνικά δεδομένα στην εκπαίδευση, που παρέχεται μόνο στο παρόν σεμινάριο, και, αν υιοθετηθεί από τον εκάστοτε εκπαιδευτικό και εφαρμοστεί σωστά, μπορεί να υποσχεθεί θετικές αλλαγές στο κλίμα μιας σχολικής τάξης και μια δημιουργική συνεργασία μεταξύ των μαθητών, αλλά και των μαθητών με τον εκπαιδευτικό.
Tι είναι η μέθοδος Circle time;
Ο όρος Circle Time είναι άγνωστος για τα ελληνικά δεδομένα, αλλά πολύ γνωστός στο Βρετανικό εκπαιδευτικό σύστημα. Η χρήση του κυκλικού χρόνου στα σχολεία αναπτύχθηκε από τη Jenny Mosley, εκπαιδευτικό. Η μέθοδος Circle Time έχει επίσης τις ρίζες της στην ομάδα κοινωνικής εργασίας και σε θεραπευτικές προσεγγίσεις της μεθόδου λύση προβλήματος.
Η μέθοδος αυτή είναι πλέον σε ευρεία χρήση στα σχολεία σε όλη τη Βρετανία. Στη Σκωτία, πολλά δημοτικά σχολεία χρησιμοποιούν τη μέθοδο τακτικά και έχει αρχίσει να εισάγεται και σε σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Υπάρχει μια αυξανόμενη συνειδητοποίηση των πλεονεκτημάτων του ως μέρος ενός συνόλου πολιτικής του σχολείου με στόχο τη δημιουργία ενός θετικού ήθος και την πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση προβλημάτων, όπως το νταηλίκι (bullying στα αγγλικά ) και οι διάφορες μορφές απειθαρχίας εκ μέρους των μαθητών (Roffey, 2006). Μπορεί να χρησιμοποιηθεί με τους νέους κάθε ηλικίας παρέχοντάς προσεκτικά τα εργαλεία και τις τεχνικές που είναι κατάλληλες για την ηλικία των νέων που συμμετέχουν.
Ο ποιοτικός κυκλικός χρόνος (Quality Circle Time model) είναι μία ολοκληρωμένη εκπαιδευτική προσέγγιση που μπορεί να εφαρμοστεί τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση με στόχους να:
- Αναπτύξει την κοινωνικότητα και τις διαπροσωπικές σχέσεις των συμμετεχόντων
- Ενθαρρύνει την καλή συμπεριφορά και τη δημιουργία ενός αλτρουϊστικού κλίματος στη σχολική τάξη
- Βοηθήσει τα παιδιά να καλλιεργήσουν την προσωπικότητά τους, αλλά και να ενδυναμώσουν την αυτοπεποίθησή τους
- Υποστηρίξει τη συναισθηματική κατάσταση των παιδιών και των εκπαιδευτικών
- Αναπτύξει τη δημιουργικότητα και την κοινωνικοσυναισθηματική κατάσταση των παιδιών
- Στηρίξει τους εκπαιδευτικούς, ώστε να αποκτήσουν υγιείς και εποικοδομητικές σχέσεις με τους μαθητέ τους με αποτέλεσμα τη βελτίωση της μαθησιακής διαδικασίας
Δομή
Δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες
Ο καλύτερος αριθμός συμμετεχόντων είναι από 6 έως 18. Ένας ανοικτός κύκλος από καρέκλες ή μαξιλάρια είναι το σύνολο του εξοπλισμού που απαιτείται. Καλό είναι να μην υπάρχουν τραπέζια ή γραφεία τα οποία θα μπορούσαν να λειτουργήσουν αρνητικά στην εκπαιδευτική διαδικασία. Εάν υπάρχουν, τότε χρειάζεται να αδειάσετε το χώρο από αυτά ή να τοποθετηθούν στην άκρη της αίθουσας όπου δεν θα ενοχλούν κανέναν. Πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα, ώστε ο κύκλος να είναι όσο το δυνατόν καλύτερος, επιτρέποντας σε κάθε πρόσωπο να βλέπει όλους τους άλλους συμμετέχοντες. Καλό είναι να χρησιμοποιείται επίσης ένα μέσο ομιλίας για να διευκολυνθεί η συζήτηση. Το μέσο αυτό μπορεί να είναι οτιδήποτε – ένα βότσαλο ή ένα διακοσμημένο κομμάτι από ξύλο ή πλαστικό. Το βοήθημα συζήτησης περνά γύρω από τον κύκλο και το μόνο πρόσωπο που έχει το δικαίωμα να μιλήσει είναι το πρόσωπο που κατέχει το συγκεκριμένο αντικείμενο (Mosley, 2005).
Τι κάνει ο δάσκαλος;
Ο δάσκαλος είναι ένα μέρος του κύκλου και κάθεται στις ίδιες καρέκλες, όπως όλοι οι άλλοι. Έτσι, τονίζεται ότι αυτό που συμβαίνει είναι ένα ιδιαίτερο είδος δραστηριότητας στην τάξη στην οποία ο δάσκαλος είναι ο καθοδηγητής και όχι ο ηγέτης. Αυτός ή αυτή έχει μια ιδιαίτερη ευθύνη να διασφαλίσει ότι τηρούνται οι συμφωνηθέντες κανόνες, ότι τα συναισθήματα των ατόμων προστατεύονται και ότι διεξάγονται οι κατάλληλες δραστηριότητες. Είναι όμως απόλυτα ίσος με τους μαθητές και αν θέλει να πει κάτι, θα πρέπει να γυρίσει τον κύκλο, να ζητήσει συγνώμη και να μιλήσει, αφού κρατήσει το βοήθημα συζήτησης. Αν πάλι θέλει να μιλήσει για κάτι, χρειάζεται να σηκώσει το χέρι του και να περιμένει να τον επιλέξουν για να το πει (White, 2009).
Ο δάσκαλος πρέπει επίσης να είναι έτοιμος να να βγάλει από το παιχνίδι κάποιους που επίμονα παραβιάζουν τους κανόνες. Αυτό μπορεί να συμβεί, ιδιαίτερα σε εφηβικές τάξεις, και είναι σημαντικό να καταλάβει ο εκπαιδευτικός ότι η αποτυχία μιας συνεδρίας κυκλικού χρόνου δεν οδηγεί και σε εγκατάλειψη της μεθόδου. Για κάποιους μαθητές αυτό το είδος της δραστηριότητας, κατά τη διάρκεια της οποίας καλούνται να αναλάβουν την ευθύνη για τα δικά τους λόγια και τις πράξεις τους, είναι νέο και χρειάζεται κάποιος να εξοικειωθεί αρκετά, ώστε να είναι έτοιμος να συμμετάσχει.
Οι κανόνες
Ποιοι είναι οι κανόνες;
Το πιο σημαντικό πράγμα σχετικά με τους κανόνες του κυκλικού χρόνου είναι ότι θα πρέπει να συζητηθούν και να συμφωνηθούν από όλα τα μέλη. Αυτό είναι ένα από τα πρώτα στάδια που θα πρέπει να γίνει. Επτά βασικοί κανόνες (Mosley and Tew,1999) που θα πρέπει να συζητηθούν είναι:
- Μόνο ένα άτομο θα πρέπει να μιλάει κάθε φορά που έχει το βοήθημα συζήτησης.
- Αν κάποιος δε θέλει να μιλήσει, μπορεί να κάνει “πάσο”.
- Αποφεύγουμε την άσκηση κριτικής.
- Δεν διακόπτουμε αυτόν που μιλά
- Εάν κάποιος επιθυμεί να μιλήσει, πρέπει να σηκώσει σιωπηλά το χέρι του.
- Δεν ονοματίζουμε κανέναν (μαθητής, καθηγητής, γονείς, κ.ά). · αντ’ αυτού χρησιμοποιούμε αόριστες αντωνυμίες και γενικευτικά σύνολα (κάποιος είναι… ή οι άνθρωποι είναι…).
- Δεν προσβάλλουμε κανένα μέλος της ομάδας, γελώντας με κάτι που θα πει ή χλευάζοντας το.
- Οι συζητήσεις θα ξεκινούν και θα τελειώνουν στην τάξη, την ώρα που διεξάγονται. Δε θα μεταφέρονται σε άλλους χώρους και άσχετους ανθρώπους. Αν κάποιος έχει κάποιο προβληματισμό σχετικά με αυτές μπορεί να απευθυνθεί στον καθηγητή του.
Καλό είναι οι παραπάνω κανόνες, αφού συμφωνηθούν, να αναρτηθούν μέσα στην τάξη από μαθητές που θα συμμετάσχουν στον κύκλο και θα αναλάβουν να γράψουν τους κανόνες.
Ο πρώτος κανόνας βοηθά στο υπάρχει μία σειρά και ενθαρρύνει τους συμμετέχοντες να ακούν τους άλλους. Ο δεύτερος βοηθά στο να εξασφαλιστεί η συναισθηματική ασφάλεια των παιδιών που παίρνουν μέρος. Οι υπόλοιποι εξασφαλίζουν το σεβασμό και την αποδοχή όλων των μελών της ομάδας: κανείς δεν πρέπει να αναγκάζεται να μιλήσει για κάτι για το οποίο ντρέπεται και κανείς δεν πρέπει να γελοιοποιηθεί όταν λέει κάτι το οποίο πραγματικά πιστεύει – ακόμα και αν οι άλλοι μπορεί να διαφωνούν με τις απόψεις του. Η ομάδα μπορεί να διατυπώσει αυτούς τους κανόνες με άλλους τρόπους και μπορεί να προσθέσει επιπλέον στους ήδη υπάρχοντες.
Πώς μπορώ να διατηρήσω την πειθαρχία κατά τη διάρκεια του κυκλικού χρόνου;
Τι κάνουμε όταν ένας ή περισσότεροι μαθητές παραβαίνουν τους κανόνες; Υπάρχουν παιδιά με συναισθηματικές δυσκολίες και προβληματικές συμπεριφορές. Ο κυκλικός χρόνος δε γίνεται «μαγικά» από τη μια στιγμή στην άλλη να εξαλείψει αυτές τις συμπεριφορές. Αυτό που πρέπει να έχει υπόψη του, επομένως, ο καθηγητής είναι πως οι μαθητές πρέπει να καταλάβουν ότι ο μόνος τρόπος για να συμμετέχουν στον κυκλικό χρόνο είναι να σέβονται τους κανόνες. Ο εκπαιδευτικός έχει καθοδηγητικό και συντονιστικό ρόλο στη συζήτηση και πρέπει πάντα να ευχαριστεί τους μαθητές που τήρησαν τους κανόνες.
Το παραπάνω βέβαια, δεν ισχύει για όλους τους μαθητές. Υπάρχουν παιδιά με προβληματική συμπεριφορά που θα διαταράξουν την ομαλή ροή της διαδικασίας. Σε αυτά, όταν θα διακόψουν τη συζήτηση, δίνουμε μια κίτρινη κάρτα προειδοποίησης. Εξηγούμε στον μαθητή ποιον κανόνα παρέβη και γιατί πήρε κίτρινη κάρτα. Εάν συνεχίσει τη φασαρία του εξηγούμε ότι θα βγει από τον κύκλο. Σε περίπτωση που η ενόχληση είναι ελάσσονος σημασίας, βγαίνει έξω από τη δραστηριότητα και εξηγούμε πως εφόσον συμμορφωθεί με τους κανόνες, μπορεί να επιστρέψει. Αν όμως η ενόχληση είναι σοβαρή, μπορούμε-σε συνεννόηση εκ των προτέρων με κάποιον άλλο συνάδελφο που έχει κενό εκείνη την ώρα ή κάποιον προϊστάμενο- να μεταφέρεται ο μαθητής σε ένα χώρο συγκεκριμένο, όπου θα του ανατίθεται μια εργασία για κάτι.
Διατήρηση και ενίσχυση θετικού κλίματος
Ο εκπαιδευτικός πρέπει να τηρεί πολύ θετική στάση απέναντι στην ομάδα, κάνοντας επαινετικά σχόλια, όπως:
«αυτό ήταν πολύ ενδιαφέρον» ή «ευχαριστώ, αυτό ήταν πραγματικά χρήσιμο”.
Εάν, κατά τη διάρκεια ανοιχτής συζήτησης γίνει κάποιο αρνητικό σχόλιο (για παράδειγμα, “οι τουαλέτες του σχολείου βρωμάνε”), ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να ενθαρρύνει τους άλλους να προτείνουν λύσεις και όχι να επιτρέπει να ενισχύονται τα αρνητικά σχόλια. Η έμφαση δίνεται στην επίλυση προβλημάτων· είναι μια προσέγγιση επικεντρωμένη στη λύση προβληματικών καταστάσεων και όχι τροφοδότησης δυσάρεστων γεγονότων.
